Nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody jako podstawa do wznowienia postępowania administracyjnego.
Jeżeli chodzi więc o wznowienie postępowania administracyjnego, jedną z przesłanek wynikających z art. 145 §1 k.p.a. jest wyjście na jaw istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych lub nowych dowodów istniejących w dniu wydania decyzji, które nie były znane organowi, który decyzję wydał (art. 145 §1 pkt 5 k.p.a.). W niniejszym artykule pod lupę wzięte zostanie kryterium „nowości” oraz „wiedza organu”, który wydał decyzję. Czy nowe okoliczności lub dowody to również te, o których wiedziała strona postępowania, czy też pozostaje to bez znaczenia? Jednocześnie czy uzasadnione jest różnicowanie sytuacji, z powodu których organ nie wiedział o okolicznościach lub dowodach?
Na powyższe pytania najlepiej odpowiedzieć z pomocą dorobku doktryny i orzecznictwa. I tak, w odniesieniu do kryterium nowości zaznaczyć trzeba, że nowe dowody to takie, które nie były przedmiotem oceny organu – wyszły na jaw po zakończeniu postępowania, jednak istniały w dniu wydania decyzji lub postanowienia. Są to więc okoliczności lub dowody nowo odkryte lub po raz pierwszy zgłoszone przez stronę[2]. Jeżeli więc dowód w postaci dokumentu znajdował się w aktach sprawy, ale organ nie wziął go pod uwagę wydając decyzję, nie może być mowy o podstawach do wznowienia. Jednocześnie pojawienie się nowej okoliczności faktycznej po wydaniu ostatecznej decyzji może stanowić jedynie podstawę wszczęcia postępowania w nowej sprawie, nie można natomiast w tej sprawie wznawiać postępowania[3]. Nowa okoliczność faktyczna z kolei to fakt, który mógł mieć wpływ na wynik sprawy, lecz podobnie jak dowód, nie był znany organowi. A co jeżeli dowód lub okoliczność, o których mowa powyżej były znane stronie?
W powyższym zakresie brak jest niestety jednoznacznego stanowiska, choć coraz częściej orzecznictwo sądów administracyjnych opowiada się za restrykcyjnym podejściem do wiedzy i zachowania strony postępowania. Co do zasady w doktrynie wskazuje się na konieczność zrelatywizowania warunku ujawnienia nowych okoliczności i dowodów do organu, a nie strony. W przepisie art. 145 §1 pkt 5 k.p.a. mowa bowiem o tym, że nowe okoliczności faktyczne lub dowody mają być nieznane organowi. Przepis ten w żaden sposób nie odnosi się do strony. Dla wznowienia postępowania na tej podstawie, począwszy od dnia 01.09.1980 r. – nowelizacji k.p.a., nie mają więc znaczenia wina, czy brak winy strony w zgłoszeniu określonego dowodu lub okoliczności. Do dnia 01.09.1980 r. postępowanie w sprawie zakończonej prawomocną decyzją można było wznowić jeżeli cyt. „wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne, które istniały już przy wydaniu decyzji, lub nowe dowody, o ile te okoliczności i dowody nie były w toku postępowania znane organowi, który wydał decyzję, i nie mogły być wówczas powołane przez stronę zainteresowaną we wznowieniu bez jej winy”. Jak podkreśla H. Knysiak-Sudyka zagadnieniem drugoplanowym jest to, czy ten brak ujawnienia dowodów lub okoliczności faktycznych należy wiązać z niedopatrzeniem strony, jej niedbalstwem czy wprost zawinionym nieujawnieniem tych okoliczności i dowodów[4]. Równocześnie jak zasygnalizowano już powyżej, nowym dowodem lub okolicznością są zarówno te nowo odkryte, jak i te po raz pierwszy zgłoszone przez stronę.
Z drugiej jednak strony Kodeks postępowania administracyjnego wyraźnie łączy moment „dowiedzenia się” przez stronę o nowym fakcie lub dowodzie z rozpoczęciem 30-dniowego terminu do wniesienia wniosku o wznowienie postępowania, przez co wiele sądów administracyjnych skłania ku drugiemu stanowisku. W tym właśnie tonie wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach podkreślając, że „W przypadku, gdy strona wnioskuje o wznowienie postępowania na podstawie okoliczności jej znanej przed wydaniem decyzji ostatecznej, uznać należy, że wznowienie postępowania jest niedopuszczalne z przyczyn przedmiotowych, co uzasadnia wydanie decyzji o odmowie wznowienia postępowania na podstawie art. 149 § 3 k.p.a.”[5]. Stanowisko to rozwinięte zostało w treści wyroku tego samego sądu z dnia 14.07.2020 r. W jego fragmencie czytamy, że „Nowe okoliczności faktyczne czy dowody nieznane organowi w dacie wydania decyzji, stanowiące przesłankę wznowienia określoną w art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a., polegają na tym, że muszą się one ujawnić. Nie stanowią natomiast takich okoliczności czy dowodów zdarzenia, które strona znała i mogła powołać oraz nie chodzi tu o intelektualną sferę (strona sobie przypomniała o pewnych zdarzeniach), ale o materialne ujawnienie dowodów czy okoliczności, które strona powołać nie mogła, ponieważ nie dysponowała nimi.”[6].Stanowisko to zostało powielone przez kilka innych sądów administracyjnych (por. wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 14.07.2020 r., sygn. II SA/Bd 787/19; wyrok WSA w Warszawie z dnia 21.02.2012 r., sygn. VII SA/Wa 1954/11).
W obliczu istniejących różnic w zaprezentowanych powyżej stanowiskach, stwierdzić należy, że to od siły argumentacji zawartej w podaniu o wznowienie postępowania, a także przyjętej w danym organie praktyki, zależeć będzie wznowienie postępowania.
Niezależnie od ewentualnej „wiedzy” bądź zawinienia strony, zauważyć trzeba, iż nie jest istotne z jakiego powodu określony dowód czy okoliczność nie były znane organowi. Jak wynika z orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego przy wznowieniu postępowania w okolicznościach wskazanych w art 145 §1 pkt 5 k.p.a. nie jest ważne, czy ujawnione nowe okoliczności nie były znane organowi prowadzącemu postępowanie administracyjne w wyniku zaniedbań (np. niedokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego), czy też z innych powodów[7].
Na koniec powyższych rozważań wskazać należy, iż postępowanie administracyjne może zostać wznowione na podstawie art. 145 §1 pkt 5 k.p.a., jeżeli zostaną spełnione łącznie trzy przesłanki:
- ujawnione okoliczności faktyczne lub dowody istotne dla sprawy są nowe,
- nowe okoliczności faktyczne lub dowody istnieją w dniu wydania decyzji ostatecznej,
- nowe okoliczności faktyczne lub dowody nie były znane organowi, który decyzję wydawał.
Istotne jest również to, że nowe okoliczności i nowe dowody muszą być podstawą wydania decyzji odmiennej treści, przy czym wystarczy tutaj prawdopodobieństwo wydania takiej decyzji. Nowa okoliczność bądź nowy dowód musi mieć zatem wpływ na odmienne rozstrzygnięcie sprawy, co oznacza, że w sprawie zapadłaby decyzja co do swej istoty, odmienna od rozstrzygnięcia dotychczasowego. Jeżeli takiego prawdopodobieństwa nie ma, a więc dowód bądź okoliczność faktyczna nie mają znaczenia prawnego, postępowanie nie może zostać wznowione.
radca prawny Katarzyna Solińska-Woźniak
[1] Zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30.09.2016 r. (sygn. I OSK 1152/16).
[2] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Grotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX/el. 2020.
[3] Zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z dnia 18.09.2012 r. (sygn. II SA/Op 291/12).
[4] Zob. H. Knysiak-Suduka (red.), Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, wyd. II., WKP 2019).
[5] Zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 24.03.2010 r. (sygn. II SA/Gl 1191/09).
[6] Zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 14.07.2020 r. (sygn. IV SA/Gl 151/16).
[7] Zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27.01.1984 r., sygn. SA/Wr 649/83, por. I OSK 755/13.