Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66-68 Kodeksu karnego) jest jednym z trzech przewidzianych w polskim prawie karnym środków probacyjnych, który polega na zaniechaniu skazania sprawcy i wymierzenia mu kary. Funkcją tego środka, związanego z poddaniem sprawcy przestępstwa próbie, jest danie mu szansy na niekaralność za popełnione przestępstwo w zamian za to, że w przyszłości (a co najmniej w czasie poddania go próbie) nie popełni ponownie przestępstwa. W jaki sposób można skorzystać z dobrodziejstwa tego środka?

Zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego zależy od sądu orzekającego w sprawie (jest to wyłączna kompetencja sądu; o warunkowym umorzeniu postępowania nie może zadecydować ani prokurator, ani policjant prowadzący postępowanie przygotowawcze) w zależności od spełnienia ustawowych przesłanek, które są następujące:

  • sprawca przestępstwa nie może być uprzednio karany za przestępstwo umyślne, 
  • przestępstwo, które popełnił sprawca jest zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat,
  • stopień winy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są znaczne,
  • okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a więc nie ma kwestii niewyjaśnionych (sprawca przyznał się do popełnienia czynu zabronionego),
  • istnieje pozytywna prognoza kryminologiczna, która wyraża się w opartym na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy oraz jego dotychczasowym sposobie życia przypuszczeniu, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego następuje na okres próby, który wynosi od roku do trzech lat. W tym okresie sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Obligatoryjnie sąd nakłada jednak na sprawcę obowiązek naprawienia szkody, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę. Fakultatywnie sąd może również orzec wobec sprawcy zakaz prowadzenia pojazdów do lat dwóch lub świadczenie pieniężne, a także nałożyć na niego inne obowiązki, takie jak:

  • informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
  • przeproszenie pokrzywdzonego,
  • wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
  • powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
  • poddanie się terapii uzależnień,
  • poddanie się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
  • uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
  • powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
  • opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. 

Oczywiście rodzaj obowiązku, jaki może zostać nałożony na sprawcę, zależy od rodzaju popełnionego przez niego przestępstwa i rodzaju dobra, w jakie godzi.

Najczęściej warunkowe umorzenie postępowania karnego stosowane jest w walce z tzw. drobną przestępczością bądź przestępstwami nieumyślnymi, których sprawcy nie mieli nigdy problemów z prawem oraz którzy ze względu na swoje dotychczasowe postępowanie dają rękojmię poprawy i nienaruszania w przyszłości porządku prawnego. Istotne jest również to, że o ile dane o warunkowym umorzeniu postępowania karnego gromadzone są w Krajowym Rejestrze Karnym, o tyle osoba, wobec której zastosowano ten środek probacyjny dalej cieszy się statusem osoby niekaranej, a więc może otrzymać zaświadczenie o niekaralności.

Ostatecznie, jak zasygnalizowano już powyżej, umorzyć postępowanie karne warunkowo może tylko sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Co jednak istotne – gdy przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania karnego pojawią się już na etapie postępowania przygotowawczego (np. po przedstawieniu osobie podejrzanej zarzutu popełnienia przestępstwa i po przesłuchaniu jej) prokurator zamiast z aktem oskarżenia, może wystąpić do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania karnego, wskazując proponowany okres próby oraz obowiązki tego okresu. Uwzględnienie przez sąd wniosku prokuratora i wydanie wyroku warunkowo umarzającego wobec oskarżonego postępowanie karne nie zależy od zgody pokrzywdzonego. Pokrzywdzony może jednak złożyć od takiego wyroku apelację na zasadach ogólnych.

Radca prawny Katarzyna Solińska-Woźniak